Hekimbaşı, Osmanlı Devleti’nde modern tıbbın kurucularından. 1774’de İstanbul’da Eyyûb Sultan’da doğdu. Hâcegândan Mehmed Emin Şükûhî Efendi’nin oğlu olup, üçüncü Mustafa Han devri hekimbaşılarından Büyük Hayrullah Efendi’nin kızı tarafından torunudur. Yine hekimbaşı Abdülhak Molla’nın ağabeyi, şâir Abdülhak Hâmid’in amcasıdır.
Süleymâniye tıb medresesini bitiren ve hekim olan Mustafa Behçet Efendi, bir kaç yabancı dil öğrenerek bu dillerdeki tıp kitaplarından tercümeler yaptı. 1800’lerde bir fizyoloji kitabı ile Bouffon’un Histoire Naturelle adlı eserini Türkçe’ye tercüme etti. Bu faaliyetleri o devir Osmanlılarında hâkim olan tıp ve biyoloji anlayışı dışına çıkma temayülü gösteren ilk çalışmalar oldu. 1803’de Mes’ûd Efendi’nin yerine hekimbaşı tâyin edildi. Hacca giden müslümanlar için sağlık rehberi niteliğindeki Tertîb-i Ecza adlı esere bir bölüm ekleyerek, 1817 yılında Türkçe basılan ilk tıb kitabını ortaya koydu. Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi, 22 Aralık 1826’da sultan birinci Mahmûd Han’a, yeni kurulan ordunun hekim ve cerrah ihtiyâçlarının karşılanması için, bir tıp okulu açılmasını teklif etti. Teklifinin uygun bulunması üzerine, 14 Mart 1827’de Şehzâdebaşı’nda yeniçerilerden boşalan Tulumbacıbaşı konağında Tıbhâne-i Amire ve Cerrahhâne-i Amire adlı iki bölümü bulunan bir tıp okulu açıldı. Okulun tıbhâne bölümünde İtalyanca, cerrahhâne bölümünde Türkçe öğretim yapılıyordu. Mustafa Behçet Efendi, bu okulun nâzırlığına tâyin edildi. O sıralarda mikrobu henüz keşfedilmemiş olan kolera hakkındaki epidemiyolojik müşâhadelerini 1831 yılında yayınladı. Bilhassa epidemilerin çıkış noktası hakkındaki gözlemleri dikkati çektiğinden, bu risalesi Almanca’ya tercüme edildi.
Jenner’in Aşı risâlesi’ni, Yukan’ın Ameliyât-ı Tıbbiye’sini, Burne’ninHikmet-i Tabiiyye’sini Türkçe’ye tercüme eden Mustafa Behçet Efendi,Risâle-i Rûhiye’yi yazmış ve Bouffon’un Mârifet-i Arz ve Tercüme-i hayvanât adlı eserlerini dilimize kazandırmıştır. Yine Risâle-i İllet-i Efrenc de tıbla ilgili tercüme eserlerindendir. Avrupa dillerinin yanında Arabça’yı da çok iyi bilen Mustafa Behçet Efendi, Mısır ulemâsından Şeyh Abdurrahmân Cebertî’nin Mazhar-üt-Takdîs bi-Hurûc-i Tâifet-il-Fransis adlı, Fransızların Mısır’ı işgalini anlatan eserini Türkçe’ye tercüme etmiştir.
Üçüncü Selîm ve İkinci Mahmûd Han zamanında iki defa hekimbaşılık yapan Behçet Mustafa Efendi, 1832 yılında vefât ederek Üsküdar’daki Nasûhî dergâhına defnedilmiştir.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Sicill-i Osmanî; cild-2, sh. 31
2) Osmanlı Müellifleri; cild-3, sh. 203
3) Türkiye’de Maârif Târihi; cild-1, sh. 336
4) Mustafa Behçet Efendi (F.N. Uzluk, Ankara-1954)
5) Mustafa Behçet Efendi’nin Fizyoloji Tercümesi adlı kitabı; Çağında Avrupa’da ve Bizde Fizyoloji Çalışmaları (E. Kâhya, Doçentlik tezi, Ankara, D.T.C.F. -1976)
6) Osmanlı İmparatorluğunda Tıp Zoolojisi ve Parazitoloji (E.K. Unat, 1970); sh. 10
7) Osmanlı Türklerinde İlim; sh. 217
8) Rehber Ansiklopedisi; cild-2, sh. 306
