1768-1774 seneleri arasında vuku bulan Osmanlı-Rus harbi sırasında 1770’de Osmanlı donanmasının yakıldığı hâdise.
1768’de başlayan Osmanlı-Rus savaşında, Rusların Baltık donanması İngiltere’ye uğrayıp, İngiliz amirali Elphinston ile bir mikdâr kuvvet alarak Akdeniz’e gelmiş ve Ege denizindeki harekâta girişmiş idi. Kapdân-ı derya Hüsâmeddîn Paşa kumandasındaki Osmanlı donanması, Çeşme’den Çanakkale’ye dönerken koyun adaları civarında kalyonlardan birinin direği kırıldı. Direğin tamiri için bütün donanma Toprak adası önünde durdu (4 Temmuz 1770). Ertesi gün sabahın erken saatlerinde 18 parçadan meydana gelen Rus donanması, Koyun adaları önünde görüldü. Çeşme’nin kuzeyindeki kayalık burun ile Toprak adası civarında demirleyen Osmanlı donanmasının sağ Kanadına 3 fırka hücum etti. Amiral Spiridov ve Orlof’un bindikleri kalyon ile Cezâyirli Hasan Bey’in kalyonu arasında şiddetli çarpışma oldu. Ağır yara alan Rus gemisi, kendini idare edemiyerek Osmanlı kalyonunun üzerine düştü. İki taraf askerleri arasında şiddetli bir vuruşma başladı. Ruslar, Osmanlı gemisini ateşe verdiler. Fakat kendi gemileri de ateş alıp, biraz sonra iki gemi birbirinden ayrılmış, Rus kalyonu havaya uçmuş ve Türk gemisi de alevler içinde Osmanlı gemilerine doğru, gitmeğe başlamıştı. Bunun üzerine Osmanlı donanması Çeşme limanı önune çekildiği gibi Elfinstan filoları da açılmaya mecbur kaldı. Cafer Bey filosunun Çeşme limanına girdiğini gören bütün Osmanlı gemileri onu tâkib ederek, limana girip birbirlerine yakın demir attılar. Hüsâmeadîn Paşa bazı tedbirlerle emniyet altına aldığı donanmaya, düşmanın artık taarruz edemiyeceğini zannediyordu. Cezâyirli Hasan Bey, donanmanın tehlikede olduğunu Kapdân-ı deryaya söylemiş, fakat ikna edememişti.
Öte yandan Rus donanması komutanı Orlof, İngilizlerin vakit kaybetmeden Osmanlı donanmasına hucüm edilmesi teklifini kabul etti. 6 Temmuz 1770 gecesi Rus donanması Çeşme limanı önüne gelerek, Osmanlı gemilerini topa tuttu, İngiliz amiral Elphinston’un emriyle ateş gemileri limana girdi. Atılan kundaklarla Osmanlı gemileri tutuştu. Bu suretle başlayan yangın, gemilerin birbirinin üstüne düşmesinden dolayı, sür’atle ilerlediğinden, bir kaç saat içinde hemen bütün donanma mahvoldu. 7 Temmuz sabahı ateşten kurtulan bir kalyon ile bir kaç küçük gemi, limandan çıkarken, Rusların eline geçti. Kapdân-ı deryanın gemisi Sakız adasına iltica ederek kurtuldu.
Çeşme vak’asını müteâkib, Hüsâmeddîn Paşa Kapdân-ı deryalıktan azledildi (Bkz. Cezâyirli Hasan Paşa).
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Kâmûs-ül-a’lam; cild-3 sh. 1875
2) Netâyic-ül vukuât cild-3-4 sh. 62
3) Îzâhlı Osmanlı Târihi Kronolojisi; cild-4, sh. 48
4) Gülşen-i Meârif; cild-2. sh. 1590
5) Mir’üt tevârih; Cild- 2, kısım-6, sh. 29
6) Osmanlı Târihi (Uzuncarşılı) cild-4, kısım-1, sh. 400
7) Osmanlı Devleti Târihi (Hammer) cild-16, sh. 174
8) Büyük Türkiye Târihi, cild-6, sh. 358
9) Rehber Ansiklopedisi; cild-3, sh. 324
10) Deniz Harp Târihi; cild-2, sh. 233
