On sekizinci yüzyıla âid büyük sultan câmilerinden. İstanbul’da Çemberlitaş ile Kapalıçarşı ve Cağaloğlu arasındadır. Câmi; medrese, imaret, kütübhâne, sebil, çeşme, dükkânlar ve hanlardan meydana gelen bir külliyenin içindedir. Bu câminin yerinde daha önce şeyhülislâm Hoca Sâdeddîn Efendi’nin hanımı Fatma Hanım’ın mescidi bulunmaktaydı. Zamanla terk edilen bu mescid yıkıldı ve çevresindeki bir çok dükkân kamulaştırıldı.
Nûruosmâniye Câmii, 1748 (H. 1161) yılında sultan birinci Mahmûd Han zamanında yaptırılmaya başlandı. Onun vefâtı üzerine sultan üçüncü Osman Han câminin inşâatını devam ettirdi. 1755 (H. 1169) yılında câmi tamamlandı. Vakıfları ve vazifelileri tâyin edildi. Sultan üçüncü Osman Han bu câmiye ecdadının adını vermekle, kendi ve ecdadının isminin hayırla anılmasına sebeb oldu. Câmi, Ahmed Efendi adında bir bina emininin idaresinde Mîmâr Mustafa ağa ve yardımcısı Simon kalfa tarafından inşâ edilmiştir.
Cami barok üslûbta yapılmış olup, klâsik üslûbdan tamamen ayrı bir karakter taşımaktadır. Câmi bu özelliği ile Osmanlı mîmârisinin yeni üslûbunun ilk büyük ve mühim eseridir.
Mîmârî bakımdan câmi, yüksek bir kaide üzerinde inşâ edilmiştir. Plânı kare olup, mihrabı dışarı çıkıntılıdır. Yüksek ve geniş çaplı kubbe, yan duvarlardaki büyük kemerlere oturur. Câminin iç avlusu yarım dâire şeklinde olup, on iki sütuna oturan kubbelerin örttüğü revakı, şadırvansız olan bu avluyu çevreler. Câminin içi, yüz yetmiş beş pencereden ışık almaktadır. Cümle kapısı üzerinde müezzin mahfeli, yanlarda da yan mahfeller, mihrabın sol tarafında ise, dıştan büyük bir rampa ile çıkılan ve odaları da bulunan hünkâr mahfeli bulunmaktadır. Câminin beş gözlü son cemâat yerinin iki yanında dışarı doğru çıkıntı yapan çok zarif birer minaresi vardır. Minareler ikişer şerefelidir.
Caminin içi de son derece güzel ve gösterişli bir tezyinata sahiptir. Mihrabı, minberi ve câminin içindeki silmeler barok üslûbta ve son derece güzel olarak yapılmıştır. Câminin içini süsleyen kısımlardan, yazılar hâriç diğer yerleri; güzel görünüşlü renkli taşlarla süslenmiştir. İçini süsleyen yazılar ise devrin tanınmış hattatlarından Râsim, Yedikulelizâde Abdülhalîm, Bursalı Mezehhib Ali ve Kâtipzâde Ahmed Refî efendiler tarafından yazılmıştır.
Nûruosmâniye Câmii’nin yanındaki kubbeli türbede sultan İkinci Mustafa Han’ın zevcesi ve sultan üçüncü Osman Han’ın annesi Şehsuvâr Vâlide Sultan, Hibetullah Sultan, Sultan İkinci Mahmûd Han’ın kızı ile bâzı şehzâdeler medfûndur.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hadîkat-ül-cevâmî; cild-1, sh. 22
2) Rehber Ansiklopedisi; cild-13, sh.164
3) Eminönü Câmileri
4) Nûruosmâniye Câmii (Orhan Bahâeddîn, Hayat Târih, sene-1966, sayı-11, sh. 58)
