Hanefî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Zeynelâbidîn bin İbrâhim bin Muhammed bin Nüceym el-Mısrî’dir. 1519 (H. 926)’da doğdu, 1562 (H. 970) de Mısır’da vefât etti.
İbn-i Nüceym, Şerefüddîn Bülkînî, Şihâbüddîn Ahmed bin Yûnus Mısrî, Emînüddîn Muhammed Dımaşkî, Ebü’l-Feyz Sülemî, Nûreddîn Dilemi ve daha bir çok âlimden ilim öğrendi. Kendisinden ise; Şemsüddîn Muhammed bin Abdullah Gazzî, kardeşi Sirâcüddîn Ömer bin İbrâhim Mısrî ve bir çok âlim ilim öğrendi.
Abdülvehhâb-ı Şa’rânî onun hakkında; “İbn-i Nüceym, faziletli ve güzel ahlâk sahibi bir zât idi. Pek çok talebe yetiştirdi. Yanında on sene kaldım ve ilim öğrendim. 1546 senesinde birlikte hacca gittik” demektedir.
İbn-i Nüceym, çok kıymetli eserler yazıp, fıkıh mes’elelerini bir takım temel kaideler altında toplamaya çalıştı. Yazdığı eserlerden bâzıları şunlardır: 1- Eşbâh: Eser, yedi bölümden meydana gelmiştir. İlk bölümde fıkıh mes’elelerinin temel kaidelerini, diğer bölümlerinde ise, fıkıh fürû’una dâir ince mes’eleleri anlatmaktadır. Çok meşhur olan bu esere pek çok âlim şerh, haşiye ve ta’likler yazmışlardır. En meşhuru Ahmed Hamevî’ninUyûn-ül-besâir adlı şerhidir. 1880 senesinde Mısır’da, 1904 senesinde İstanbul’da basılmıştır. Mecelle’nin baş tarafındaki kaidelerin yarıya yakını bu eserden alınmıştır. 2- Zeyniyye: Hanefi fıkhına dâir meşhur bir eserdir. 1904 senesinde Mısır’da basılmıştır. 3- El-Bahr-ür-râik fî şerhi Kenz-iddekâik: Kenz kitabının şerhidir. Yedi cild olup, bir cild tekmilesi ve İbn-i Âbidîn’in bunlara haşiyesi ile birlikte 1893 senesinde Mısır’da, 1973 senesinde Beyrut’ta basılmıştır. 4- Şerh-ul-Menâr: Hâfızüddîn Nesefî’nin yazdığı Menâr-ul-envâr adlı usûl-i fıkha dâir esere yazdığı şerhidir. Beş ayda bitirmiştir. Ayrıca çeşitli konulara dâir yazdığı risalelerinin sayısı altmış dörte ulaşmaktadır. Fetvaları, oğlu Ahmed tarafından Fetâvâ-i Zeyniyye adıyla, bir kitab hâlinde toplanmıştır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifin; cild-4, sh. 192
2) El-A’lâm; cild-3, sh. 64
3) Şezerât-üz-zeheb; cild-8, sh. 358
4) Esmâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 378
5) Kevâkib-üs-sâire; cild-3, sh. 154
6) Fevâid-ül-behiyye; sh. 134
7) Şakâyık-ı Nu’mâniyye zeyli (Atâî); cild-1, sh. 34
8) Keşf-üz-zünûn; cild-1, sh. 97, 356, 727, cild-2, sh. 1515, 1661
9) Brockelmann Gal-2, sh. 310
10) Tam İlmihâl Seâdeti Ebediyye; sh. 1019
11) Eshâb-ı Kiram; sh. 352
12) İslâm Ahlâkı; sh. 209, 270
13) Fâideli Bilgiler; sh. 48, 86
14) Kebâir ve segâir
15) Bahr-ür-râik
16 ) Eşbâh
17) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; cild-14, sh. 123
